Enflasyon sonrası dünya iktisadını ne bekliyor?

Pandemiden sonraki döneme ve bugünün enflasyon krizine baktığımızda, birçok iktisat, kendilerini 2010’ların uzun soluklu sakinliğine geri döndürmekle tehdit eden güçlü rüzgarlarla karşı karşıya. Lakin, hizmet ticaretini artırmaya ve yeşil yatırımları artırmaya yönelik siyasetlerle, görünüm bedelli ölçüde aydınlanabilir.

Günümüzde ekonomik yorumlar tipik olarak enflasyon veya sakinlik ile ilgili, bu nedenle merkez bankaları bu zorlukları kontrol altına aldıktan sonra büyüme beklentilerini göz önünde bulundurmakta fayda var.

Durum bu türlü olunca, büyümeye yönelik dehşet verici rüzgarlar var üzere görünüyor. Gelişmiş iktisat nüfuslarının birden fazla yaşlandıkça, işgücü büyümeleri yavaşlamakta. Bunu telafi etmek için işçi başına daha fazla verimlilik olması gerekecek. Lakin, fizikî sermayeye yapılan yatırımın yetersizliği, yani işgücü verimliliğinin, iş süreçlerinde veyahut yapıtlarda bedelli yenilikler olmadan hızla büyümesi mümkün değil Başlangıçta, pandemi sırasında artan meskenden çalışmanın üretkenliği artırdığı görünse de (zamandan tasarruf ederek ve sermayenin konutta ve ofiste çoğaltılmasını önleyerek), birçok firma en azından bir mühlet için ofiste işçi bulundurmanın kıymetini tekrar keşfediyor.

Bir öteki rüzgar, alt-orta sınıf hane halklarının pandemi boyunca ve artık de besin ve yakıt fiyatları enflasyonundan büyük ölçüde zorlandığı yoksul ülkelerden geliyor. Birçok çocuk iki yıldan fazla bir süredir okulu kaçırdı ve bırakma olasılıkları yüksek. Bu da gelecekte gelir sağlama potansiyellerini ve işgücünün maharet tabanını daha geniş çapta zayıflatır. Bu ortada, küreselleşmenin değişimi kâfi işler bulmalarını daha da zorlaştırmakla tehdit ediyor. Uzun vadede, bu ülkelerdeki talebin zayıflığı gelişmiş dünyaya yayılacak.

Eğer dünya yeni büyüme kaynakları bulamazsa, pandemi öncesi seküler sakinliğin rahatsızlığına geri dönecek. Lakin bu sefer durum daha da berbat olabilir, çünkü birden fazla ülke ekonomiyi canlandırmak için sonlu mali kapasiteye sahip olacak ve faiz oranları pandemi öncesi en düşük seviyelerine hızlı bir formda geri dönmeyecek.

Neyse ki, hala öbür fırsatlar var. Mal ticareti pandemiden önce hudutlarına ulaşmış üzere görünse de, hizmet ticareti hala ulaşmadı. Ülkeler çeşitli gereksiz pürüzleri kaldırmayı kabul edebilirlerse, yeni irtibat teknolojileri birçok hizmetin uzaktan sunulmasına müsaade verecek.

Chicago’da meskenden çalışan bir danışman Austin, Teksas’taki bir müşteriye hitap edebiliyorsa, Bangkok, Tayland’dan bir danışman da olabilir. Evet, öbür ülkelerdeki danışmanların kaliteyi sağlamak veya şikayetleri gidermek için Amerika Birleşik Devletleri’nde ön ofislere sahip olmaları gerekebilir. Lakin, küresel danışmanlık şirketleri tarafından üstlenilebilecek toplam iş hacmi, hizmetleri hudut ötesi sunulabilirse, ekonomiyi değerli ölçüde daha düşük bir maliyetle büyüyecek.

Benzer biçimde, teletıp sırf psikoterapi ve radyolojide değil, tıpkı vakitte rutin tıbbi teşhislerde de (bazen lokal ekipman veyahut hemşire pratisyen tabip tarafından desteklenen) giderek daha uygulanabilir hale geldi. Tekrar, küresel kuruluşlar (örneğin, küresel bir Cleveland Kliniği), Hindistan’daki bir pratisyen tabibin Detroit’teki hastalar için rutin tıbbi muayeneler yapmasına müsaade vererek bilgi ve itibar mahzurlarını azaltmaya yardımcı olabilir; gerektiğinde onları Detroit’teki uzmanlara yönlendirebilir.

Bu cins hizmet ticaretinin önündeki en büyük maniler teknolojik değil, yapay. Anlaşılır bir halde, gelişmiş ekonomilerdeki yetkililer, Hindistan’daki pratisyen tabiplerin uygun sertifikasyon olmadan tıbbi hizmetler sunmalarına müsaade vermemekte. Lakin sorun, birçok ülkenin sertifikasyon prosedürlerinin gereksiz yere hantal olması. Ya dünya, pratisyen tabipler tarafından yapılan çalışmalar için ortak bir sertifikasyon süreci üzerinde anlaşabilseydi? Olağandışı rahatsızlıkları olan bir ülke, orada pratik yapmak isteyenler için imtihana bir ek olarak başvurabilir, lakin yalnızca katiyetle gerekliyse.

İkinci bir sorun, ulusal sağlık sigortası programlarının tipik olarak ülke dışından gelen hizmetler için ödeme yapmaması. Lakin, sertifikasyon zorluğu karşılandıysa, ortaya çıkacak maliyet tasarrufları göz önüne alındığında, yapmamaları için uygun bir neden yok.

Üçüncü bir mani ise bilgi ve zımnilik. Hiçbir hasta, bilgilerin zımnî tutulacağından ve berbata kullanımdan korunacağından emin olamıyorsa, ferdî bilgilerini veya test sonuçlarını paylaşmaya istekli olmayacaktır. Jeopolitik tansiyon ve ekonomik şantaj çağında, bu kuralların yerine getirilmesi yalnızca hizmet sağlayıcının taahhüdünü değil, birebir vakitte sağlayıcının hükümetinden hasta kapalılığını ihlal etmeyeceğine dair garantiler gerektirir. Güçlü kapalılık kanunları çıkarabilen demokrasiler (kendi hükümetlerinin ne kadar bilgi görebileceğine dair sınırlamalar dahil), bu ticaretten yararlanmak için hükümet üzerinde çok az kontrolün olduğu otokrasilerden daha âlâ konumlandırılacaktır.

Ancak, varlıklı ülkelerdeki hizmet sağlayıcıların, uzaktan rekabet etmenin zorluğuyla birlikte, onlara yüksek fiyatlar sağlayan pürüzleri kaldırmaya direnmeleri beklenen değil mi? Muhtemelen, lakin rutin olmayan hizmetleri için hala değerli bir iç talep olacak. Ayrıyeten, maniler öteki bir yerde düşürülürse, uzmanlaşmış yüksek katma bedelli hizmetlerle çok daha büyük pazarlara hizmet edebilecekler. Bu nedenle, geniş bir küme ülke ortasında hizmet ticaretinin önündeki mahzurların azaltılmasına yönelik bir mutabakat, ikili mutabakatlardan daha büyük bir muvaffakiyet bahtına sahip olacak.

Dahası, küresel rekabetin yükünü taşıyan imalat çalışanları de dahil olmak üzere gelişmiş ekonomilerdeki öbür birçok kişi, daha ucuz temel hizmetlerden yararlanacak. Hem ülkeler içinde hem de ülkeler ortasında ekonomik eşitsizlik azaldıkça, küresel talep de güçlenmeli şu durumda.

Büyüme için bir öbür potansiyel kaynak “yeşil” yatırımlarda yatıyor. Rusya’nın Ukrayna’daki savaşı Avrupa için pak güç geçişini zorlaştırmış olsa da, dünyanın emisyon yüklü sermayesinin birçoklarının hala değiştirilmesi gerekiyor ve bu yatırımlar küresel iktisadın hızlı bir biçimde büyümesine yardımcı olabilir.

Geçişe yardımcı olmak için, her ülkenin yatırım kredileri, emisyon düzenlemeleri, kapital ve ticaret sistemleri veyahut karbon vergileri üzere işletmeler ve tüketiciler için mantıklı teşvikler oluşturması gerekecek. Hükümetlerin ayrıyeten, düşük emisyonlu ülkelerde (tipik olarak daha fakir ve daha savunmasız olan) güç geçişini finanse etmeye yardımcı olabilmeleri için yüksek emisyonlu ülkelere (tipik olarak daha fakir ve daha savunmasız olan) sorumluluk tahsis etmek için bir sistem üzerinde muahedeye varmaları gerekecek.

Pandemi sonrası, enflasyon sonrası ekonomik görünüm tamamıyla kıyamet ve kasvetli değil. Lakin yapay mahzurları ortadan kaldırmak ve mevcut teknolojilerden yararlanmak için çok fazla çalışma yapılması gerekiyor.

Project Syndicate- RAGHURAM G. RAJAN